17. yüzyılın şimdi başında, İspanyol müellif Miguel de Cervantes tarafından kaleme alınan Don Kişot isimli roman sayısız lisana çevrildi ve bugün kendine hayran olan pek çok okuyucu kazandı. Anlatı elbette hoş lakin onu bu kadar ünlü yapan dünya edebiyatındaki birinci roman olmasıdır. Sahi, sahiden o denli mi? Maalesef en tanınan yanlış bilgilerden bir tanesi, dünya edebiyatındaki birinci romanın Don Kişot olduğudur. Pekala gerçek ne?
Dünya edebiyatındaki ve hatta tarihteki birinci roman olarak nitelendireceğimiz eser, bin yıldan uzun bir vakit evvel kadim bir kültüre sahip olan Japonya topraklarında yazıldı. Üstelik bu yapıtın müellifi bir bayandı. O devrin kaidelerini düşündüğümüz vakit bir bayanın gereğince eğitim alabilmesi ve roman yazacak kadar kendini geliştirebilmesi büyük bir muvaffakiyettir. Gelin dünya edebiyatındaki birinci romana biraz daha yakından bakalım.
Farkı daha düzgün anlayabilmek için roman çeşidine bakalım: Roman nedir, özellikleri nelerdir?
Edebi bir yazım çeşidi olan romanın en dikkat çeken ve başkalarından ayırıcı özelliği düz yazı biçiminde yazılıyor olmasıdır. Hikaye ve gibisi cinslere nazaran çok daha uzundur. Gerçeklerden ilham alsa da temel özelliği kurgusal olmasıdır lakin bu kurgusallığı insanın gerçek tecrübelerine dayandırır. Tahminen de en kıymetli özelliği sayfalarca dolusu anlatıyı pak, birbirine bağlı bir olay örgüsü içinde okuyucuya aktarmasıdır. Romanlar basılı yapıtlardır.
Bu noktada bir parantez açalım; roman hakkında bu temel bilgileri paylaşmamızın maksadı okuyucuya ansiklopedik bir bilgi vermek değil, romanın ne olduğundan emin olmanızı sağlamak. Zira dünya edebiyatındaki birinci romanın milattan sonra binli yıllarda yazıldığını duyunca ‘Nasıl ya o zaman Gılgamış Destanı ilk romandır.’ formunda yanlış reaksiyonlar olabilir.
Türün birinci örneği olarak dünya edebiyatında yazılan birinci roman nedir, kim yazmıştır?
Dünya edebiyatında yazılan birinci roman Genji Monogatari, İngilizce ismiyle The Tale of Genji isimli yapıttır. Ülkemizde Genji’nin Öyküsü ismiyle yayımlanan romanın müellifi, Murasaki Shikibu isimli sarayda misyonlu soylu bir bayandır. Murasaki Shikibu’nun Genji Monogatari’yi yazmaya 1001 yılında başladığı ve 1010 yılında tamamladığı düşünülüyor. Roman 800 waka ve 54 kısımdan oluşmaktadır.
Bu eşsiz yapıtın muharriri Murasaki Shikibu kimdir? Hakkında pek bilgi yok:
Genji Monogatari, İngilizce ismiyle The Tale of Genji romanının müellifi Murasaki Shikibu’nun 978 yılında Japonya’nın Kyoto kentinde dünyaya geldiği ve tekrar burada 1014 yılında hayatını kaybettiği kestirim ediliyor. Aslında Murasaki Shikibu muharririn gerçek ismi değil. Murasaki ismi romandaki kahramanın lakabından geliyor. Shikibu ise müellifin babasının vazifeli olduğu ofisteki unvanının bir yansıması.
Murasaki Shikibu, Japonya’nın en asil ailelerinden olan Fujiwara soyundan geliyor. Lakin bölgenin akrabalık yapısına nazaran kendisi bu ailenin pek de asil olmayan uzak bir kolunu temsil ediyor. Shikibu, İmparatoriçe Jōtō Mon’in’in sarayında nedime olarak misyon yaptığı ve asil bir ailenin akrabası olduğu için âlâ bir eğitim alarak Çince öğrendi. Uzak bir kuzeni olan Fujiwara Nobutaka evlendi ve bir kız çocuğu oldu.
Yazıldığı periyot kimsenin önemsemediği The Tale of Genji romanının değeri uzun yıllar bilinmedi:
The Tale of Genji ismiyle birinci kere 1935 yılında İngilizceye 6 cilt olarak Arthur Waley tarafından çevrilen Genji Monogatari, 1976 yılında aslına daha sadık bir halde Edward Seidensticker tarafından tekrar çevrildi. Son olarak 2001 yılında Royall Tyler çevirisiyle ve notlarla zenginleştirilmiş olarak tekrar basıldı.
Genji Monogatari romanının İngilizceye çevrilme macerası sonra derece kıymetlidir zira lakin çevirisi yapıldığı vakit tüm dünyada ismi duyulmuş ve Japon edebiyatının başyapıtlarından biri olarak kabul edilmiştir. Gariptir, dünya edebiyatının birinci romanı olarak kabul edilen Genji Monogatari, yazıldığı devir bile değer görmedi.
Harvard Üniversitesi’nde vazifeli Japon Kültürü uzmanı Melissa McCormick’in aktardığına nazaran; Murasaki Shikibu, Genji Monogatari yapıtını yazdığı vakit periyodun edebiyat loncasına gösterdi. Maalesef aldığı karşılık son derece aşağılayıcıydı. Çünkü o devrin niyetine nazaran kurgu eserler edebi hiyerarşinin en alt basamağında kabul ediliyordu. Esasen onlara nazaran kalitesiz kurgu roman cinsindeki yapıtın yetmezmiş üzere bir bayan tarafından yazılmış olması, onun hiç var olmaması manasına geliyordu.
Japon aristokrasisini en çıplak haliyle anlatan Genji’nin Hikâyesi romanının konusu:
Murasaki Shikibu tarafından kaleme alınan dünya edebiyatının ilk romanı Genji’nin Hikâyesi’nde Prens Genji isimli aristokrat bir karakterin başarılar, şiir, müzik, sanat ve aşk dolu hayatı anlatılıyor. Kibar ve şık bir insan olan Prens Genji, roman boyunca pek çok farklı bayanla tutku dolu aşk maceraları yaşar.
Prens Genji’nin gönül maceralarından bahsedildiği için bu romanın bir aşk kıssası anlattığını düşünmeyin. Sayfalar ilerledikçe roman çok daha sert bir hususa geçerek Budizm inancından kelam etmeye başlıyor. Budistlerin dünyanın boş ve anlamsız olduğu biçimindeki yaygın kanısına eşsiz bir bakış açısıyla yaklaşan müellif, insani hisleri tabiat güzellikleriyle birleştirerek yer yer aksiyonun tavan yaptığı sahneler anlatıyor.
Genji’nin Kıssası yapıtı, tarihin birinci romanı olarak kabul edildiği için edebi kıymeti tartışılmaz. Lakin edebi bedelinin yanı sıra tarihi bir kıymeti de vardır. Çünkü kitabın her bir sayfasında 11. yüzyıl Japon aristokrasisine dair eşsiz bilgiler görürüz. O periyodun aristokrat insanlarının kültürü, cümbüş anlayışı, giysi stili, ahlaki anlayışları ve günlük hayatları bu romanla birlikte günümüze kadar aktarılmıştır.
Peki Türk edebiyatında birinci roman nedir?
Roman tipi, Türk edebiyatına 19. yüzyılda Tanzimat devrinde girmiştir. Türk edebiyatındaki birinci roman hakkında farklı görüşler vardır. Şemseddin Sâmi tarafından kaleme alınan ve 1875 yılında kitap olarak yayımlanan Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat isimli eser, Osmanlıca harflerle basılmış birinci romandır.
Bazı kaynaklar 1851 yılında Vartan Paşa tarafından kaleme alınan Akabi Öyküsü isimli yapıtı ilk Türkçe roman olarak kabul ederler lakin Ermeni harfleriyle basıldığı için Osmanlıca basılan Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat yapıtını Türk edebiyatındak birinci roman olarak kabul edenler çoğunluktadır.
Günümüzden bin yıl evvel bir bayan muharrir tarafından kaleme alınan dünya edebiyatındaki birinci roman nedir sorusunu yanıtlayarak bu eser hakkında bilmeniz gereken ayrıntılardan bahsettik. Tahminen bir gün tozlu bir kütüphanenin rafları ortasında kaybolmuş yeni bir eser bulunur ve edebiyat tarihi hakkında bildiğimiz her şey tekrar değişir. Husus hakkındaki niyetlerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.
